Historie

Nederland in de overgang van de 18e naar de 19e eeuw.

Bron: Ton van der Schans

In 1823 maakte de jurist, politicus en schrijver Jacob van Lennep (1802-1868) met zijn studiegenoot Dirk van Hogendorp een voetreis door de noordelijke, protestante Nederlanden. Hij heeft van deze reis te voet, per trekschuit en per diligence een dagboek bijgehouden. In de inleiding hiervan schrijft mevrouw Elisabeth Kluit, die de uitgave van het dagboek verzorgde” “Het Leidsche studentenleven uit de eerste twintig jaren der negentiende eeuw kenmerkte zich door kalmte, gelijk het geheele Nederlandsche burgerleven uit die jaren rustig was”. Treffend wordt het culturele klimaat van die tijd door Kluit gekarakteriseerd met de woorden ”het onderwijs diende in de eerste plaats de handhaving van de goed-liberale ideeën. Verdraagzaamheid was eerste vereischte. Wee degene, die in den reuk stond af te wijken van de liberale orthodoxie”. Het dagboek is, zo schrijft Mevrouw Kluit “een gemoedelijk verhaal van Nederland in den Goeden Ouden Tijd”.

Ondertussen maakte Van Lennep wel deel uit van de culturele elite, de gegoede of ‘grote burgerij'. Hildebrand heeft van dit milieu prachtige portretten gegeven in zijn Camera Obscura. Deze aristocratie maakte met de herenboeren van zijn dagen, niet meer dan 15 % van de bevolking uit. Het waren grote kooplieden, eigenaars van zoutziederijen, weverijen, brouwerijen, advocaten, makelaars, bankiers en ondernemers. Voor hen waren er diners, concerten, karossen getrokken door paarden, prielen, witte boorden, hoge hoeden en veel vrije tijd. Deze bovenlaag van de samenleving gaf zich over aan “toebacksuygen” ofwel pijproken. De sigaar werd ook gerookt, de sigaret kwam pas aan het einde van de 19e eeuw Bij de gegoede burgerij bestond een gemiddeld diner uit een aantal gangen. Soep, vis, rundvlees, groente, hammen, wildbraad en kippen en tenslotte een dessert van hetzij vruchten hetzij beschuitjes met boter en kaas. Ook koffie en thee waren in de gegoede milieus erg populair. De gegoede burger dronk dagelijks wijn en at eveneens dagelijks vlees of vis. De broodmaaltijden werden gebruikt met luxe beleg zoals koud vlees en eieren.